«مراجعه مردم به پزشک متخصص در کشورما 8 برابر بیش از نیاز واقعی و خارج از استاندارد است»، این نکته‌ای بود که چند روز قبل دکتر حسن کرانی، رئیس اداره امور بیمارستان‌های وزارت بهداشت اعلام کرده بود.
دکتر کرانی در گفتگو باهمشهری می‌گوید: تا زمانی که طرح پزشک خانواده در شهرها اجرا نشود، مردم می‌توانند به‌طور خود جوش برای خود یک پزشک عمومی را به‌عنوان پزشک خانواده انتخاب کنند و همه مراجعات درمانی خود را از طریق او انجام دهند. به گفته کرانی این پزشک عمومی می‌تواند برای آنها پرونده تشکیل دهد، راهنمایی‌شان کند و درصورت نیاز به پزشک متخصص، ارجاع از طریق این پزشک انجام شود.
سیستمی که کرانی به آن اشاره می‌کند، البته مستلزم وجود همکاری بسیار میان پزشکان عمومی و پزشکان متخصص است: پزشک عمومی می‌تواند با گروهی از پزشکان متخصص مرتبط شود و بیماران و مراجعان خود را درصورت لزوم به آنان ارجاع دهد و پزشکان متخصص نیز باید خود را ملزم بدانند جواب نامه ارجاع پزشک عمومی را بدهند تا اطلاعات لازم در پرونده بیمار نزد پزشک عمومی ثبت شود.
رئیس اداره امور بیمارستان‌های وزارت بهداشت با اشاره به نظام سلامت کشور‌هایی چون انگلیس که در آنها داشتن پزشک خانواده برای افراد اجباری است، یا کانادا که فروش بلیت قطار به افراد مشروط به اعلام کد پزشک خانواده‌شان است، ادامه می‌دهد: ما نمی‌توانیم به مردم بگوییم به پزشکان متخصص مراجعه نکنند اما می‌توانیم با شتاب دادن به اجرای طرح پزشک خانواده و تسری آن به همه کشور اعم از مناطق محروم و غیرمحروم، این مسئله را قانونمند و مشروط کنیم.
اصلاح خدمات در شهرهابا پزشک خانواده
از یک پزشک خانواده انتظار ارائه چه نوع خدماتی می‌رود؟ کرانی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: پزشک خانواده با قبول مسئولیت یک جمعیت هدف و با معاینات لازم، برای آنها پرونده سلامت تشکیل می‌دهد تا در مراحل بعدی آزمایش‌ها، نسخه‌ها و امور پاراکلینیکی و دارو‌های مصرفی آنها را ثبت کند تا در مواقع ضروری مراجعه به پزشک متخصص، بیمار با نامه و شرح حال کامل خود که از سوی پزشک خود آرشیو شده است ویزیت شود.
تفاوت میان خدمت پزشک خانواده در شهر و روستا مورد دیگری است که از سوی این کارشناس به آن اشاره می‌شود: در روستا خدمتی ارائه نمی‌شده و طرح پزشک خانواده ایجاد خدمت می‌کند ولی در شهرها خدمت ارائه می‌شده و قرار است اصلاح و تکمیل شود و با لحاظ کردن مقدمات لازم برای اجرای طرح، تدریجاً زمینه برای اصلاح نظام سلامت کشور فراهم شود.
اصلاح نظام پرداخت به پزشکان، تلاش برای فرهنگ‌سازی طرح پزشک خانواده و توضیح مزیت‌های نظام ارجاع به مردم و همچنین پیشقدم شدن خود‌جوش پزشکان عمومی برای اجرای این طرح در شهرها پیش از فعالیت رسمی وزارت بهداشت در این زمینه از جمله مواردی است که به گفته این متخصص روند اجرای طرح پزشک خانواده را در شهرها تسریع می‌کند.
50درصد مراجعه بیماران به متخصصان بی‌ربط است
کارشناسان می‌گویند به‌طور کلی استاندارد دنیا این است که مردم حداکثر بین 10تا 12درصد موارد بیماری به خدمات تخصصی پزشکی نیاز دارند و مشکل در بقیه موارد با خدمات پزشک عمومی و غربالگری از سوی وی حل می‌شود اما در کشور ما میزان مراجعه مردم به پزشک متخصص 7 تا 8 برابر نیاز واقعی آنهاست.
از سوی دیگر، پزشکان متخصص و فوق‌تخصص اذعان دارند که ناراحتی بیش از 50درصد مراجعان آنها اساساً ربطی به تخصص آنها ندارد.دکتر کرانی با این مقدمه می‌گوید: برای رفع این مشکل بهترین راهی که در دنیا وجود دارد، غربالگری همه بیماران از طریق پزشک خانواده در مراحل اولیه است.
به گفته وی، هر پزشک متخصص باید حداقل 12دقیقه برای هر بیمار وقت بگذارد و تعداد بیمارانی که طی یک ساعت ویزیت می‌شوند نباید از 6 نفر تجاوز کند، هر پزشک عمومی نیز در یک ساعت نباید بیش از 6 بیمار ویزیت کند و برای هر بیمار باید حداقل 10دقیقه وقت بگذارد.
این زمان برای فوق متخصصان کاملا متفاوت است و براساس وضع هر بیمار چه بسا معاینه و مشاوره فوق تخصصی با یک بیمار 2 ساعت وقت ببرد.اما باید به این نکته هم توجه داشت که اجرای طرح پزشک خانواده به‌صورت کامل و بهینه در مطب پزشکان امکانپذیر نیست زیرا خدمات باید براساس بسته‌های خدماتی تعریف شده باشد.
دکتر کرانی در این زمینه می‌گوید: خدمات باید به‌صورت شبانه‌روزی و همراه با تشکیل پرونده سلامت برای افراد تحت پوشش باشد، علاوه بر آن تیم پزشک خانواده موظف به بیماریابی فعال، واکسیناسیون، ارائه خدمات بهداشت روان، مشاوره، تنظیم خانواده و چک‌آپ دوره‌ای باشد و برای این کار حداقل نیازمند یک تیم متشکل از 3 پزشک، یک پرستار و یک ماما هستیم.
وی ادامه می‌دهد: هر کدام از این مراکز جمعیت تعریف شده‌ای از شهرنشینان را تحت پوشش خواهند داشت، هر یک از این تعاونی‌ها نیز باید یک داروخانه، آزمایشگاه و رادیولوژی طرف قرارداد داشته باشند تا در اسرع وقت خدمات مورد نیاز مردم را با تعرفه دولتی به جمعیت تحت پوشش ارائه کنند.
کرانی یکی از مزایای مهم اجرای طرح پزشک خانواده را پوشش 100درصدی بیمه برای همه آحاد مردم در شهرها و روستاها اعلام می‌کند و می‌گوید: مهم‌ترین پایه و مشخصه بارز اجرایی شدن طرح پزشک خانواده در قالب سه موضوع جمعیت مشخص زیر پوشش، بسته خدمتی زیر پوشش و مسیر ارجاع مشخص می‌شود.
در هر حال با تصویب نهایی این طرح احتمالاً فراخوان جذب پزشک در سطح شهرها داده می‌شود و قطعاً این فراخوان علاوه بر کل جامعه پزشکی به سازمان نظام پزشکی نیز ارائه می‌شود و بدین ترتیب ایران به جمع بیش از 50کشور جهان می‌پیوندد که در سیستم درمانی خود به نوعی جایگاه پزشک خانواده را تعریف کرده‌اند. این کشورها در بهره‌برداری بهینه‌تر از تدارکات و امکانات موجود خود و همچنین در تامین و پایداری سلامت جامعه به موفقیت‌های چشمگیری دست یافته‌اند.
اجرای طرح حاکمیت بالینی در کشور
رئیس اداره امور بیمارستان‌های وزارت بهداشت در رابطه با اجرای طرح حاکمیت بالینی در کشور که یکی دیگر از برنامه‌های وزارت بهداشت در سال‌جاری است، می‌گوید: طرح حاکمیت بالینی با 4محور افزایش پاسخگویی و رضایتمندی، استانداردسازی و تضمین کیفیت خدمات درمانی، بازآموزی همه پرسنل و اعتبار بخشی امسال اجرا می‌شود.
یکی از برنامه‌های مهم در اداره امور درمانی کشور نظارت و اعتباربخشی مراکز درمانی است که وزارت بهداشت وظیفه اصلی را در این زمینه بر‌عهده دارد و به همین منظور طرح حاکمیت بالینی یا نظام اعتبار بخشی مستمر مراکز درمانی تدوین شده است که البته اجرای آن بدون همکاری و مشارکت سازمان نظام پزشکی امکانپذیر نیست.
این طرح ۴ محور اصلی دارد: محور اول آن شامل تنظیم مقررات و ضوابط مسئولیت پذیری و پاسخگویی بیمارستان‌ها، نظام نوین بودجه ریزی مراکز درمانی، اصلاح تعامل این مراکز و سازمان‌های بیمه گر، بازنگری و افزایش اختیارات مسئولان بیمارستان‌ها و جدا کردن تخت‌ها و بیمارستان‌های آموزشی از غیر آموزشی است.
به گفته دکتر کرانی، تضمین کیفیت خدمات درمانی براساس استانداردهای تعریف شده بیمارستان‌های کشور، تضمین ایمنی بیماران در مراکز درمانی و کنترل اشتباهات پزشکی، محور دوم این برنامه است.
سومین محور این برنامه شامل توسعه نیروی انسانی بیمارستانی شامل بازآموزی حرفه‌ای نیروها از پایین‌ترین سطح شامل نگهبان و باغبان تا بهیار، پرستار و پزشک و حتی سطوح مدیریتی است که براساس نظام نوین مدیریت بیمارستانی انجام می‌شود و تلاش می‌شود همان طور که مراکز صنعتی با دریافت ایزوهای خاص صنعتی استاندارد می‌گیرند، بیمارستان‌ها نیز استانداردهای خاص این حرفه را دریافت کنند.
در نظام نوین مدیریت کیفیت خدمات درمانی خواسته‌های بیمار و همراه بیمار و پرسنل اهمیت زیادی دارد و به‌عنوان اصل مورد توجه است، برخورد مناسب با بیماران یکی از اصولی است که در این طرح به آن توجه بسیار می‌شود.
مشکل اعتبار باید حل شود
اما محور چهارم این طرح اعتبار بخشی و نظارت مستمر بر بیمارستان ها و مراکز درمانی است که به گفته کرانی متأسفانه تاکنون اعتبار بخشی بیمارستان‌های دولتی در کشور انجام نشده است و اعتبار بخشی بیمارستان‌ها امسال براساس استانداردهای بیمارستانی که تا اواخر اریبهشت امسال ابلاغ می‌شود برای اولین بار در سال ۸۷ اجرایی می‌شود.
بر این اساس رتبه هر بیمارستان و مرکز درمانی مشخص می‌شود و مردم با توجه به جایگاه و رتبه هر بیمارستان می‌توانند از میزان کیفیت خدمات آن آگاه شوند و براساس آن از یک بیمارستان انتظار داشته باشند.
رئیس اداره امور بیمارستان‌های وزارت بهداشت همچنین از امکان واگذاری کار اعتباربخشی بیمارستان‌ها به بخش خصوصی سخن می‌گوید: این امکان وجود دارد که پس از ۲یا ۳ سال که این کار از سوی دولت انجام شود، کار اعتبار بخشی بیمارستان‌ها را به بخش خصوصی که می‌تواند سازمان نظام پزشکی باشد واگذار کنیم اما نظارت مستمر بر این مراکز کماکان در اختیار دولت می‌ماند.
وی اضافه می‌کند: طرح حاکمیت بالینی براساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی آماده شده و قطعاً اجرای آن نیازمند همکاری نزدیک سازمان نظام پزشکی به‌عنوان متولی صنف پزشکان است چراکه ارتقای کیفی خدمات بیمارستانی و افزایش رضایتمندی بیماران در همه جای دنیا فقط با همکاری بخش خصوصی و دولت و همفکری و همکاری ۲ طرف برای رفتار سازی جامعه پزشکی امکانپذیر است که میزان تعرفه‌های پزشکی نیز در این رفتارسازی بسیار مؤثر است و در واقع کلید اصلی این برنامه است.
